De kracht van speaking up
Werken in een omgeving waar zowel het melden als de melder veilig zijn. Wat is daarvoor nodig? Waarom zijn melders belangrijk voor uw organisatie? En welke stappen moet u volgen om te komen tot een passende en effectieve meldprocedure?
Klokkenluiders zijn werknemers van uw organisatie die onethisch gedrag van een ander melden. Het gaat dan vaak om illegale, immorele of onwettige praktijken die plaatsvinden onder toezicht van hun werkgever. De klokkenluider meldt deze praktijken bij personen of organisaties die mogelijk actie kunnen ondernemen.
De belangen van de werknemer vormen de drijvende kracht achter het maken van de melding. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen maatschappelijk en persoonlijk belang, al vervagen de grenzen tussen deze belangen steeds verder. Wanneer een werknemer meldt vanuit maatschappelijk belang, denkt hij/zij alleen aan de positieve verandering die de melding heeft voor anderen. De ‘anderen’ hoeven niet per se personen te zijn van binnen de organisatie, maar ook de personen buiten de organisatie die (in)direct negatieve gevolgen ervaren door de wanpraktijken van de organisatie. Een voorbeeld hiervan is het dumpen van afval in de omgeving, wat negatieve effecten (gezondheidsproblemen) heeft op omwonenden. De klokkenluider merkt in sommige gevallen zelf niets van de positieve verandering die de organisatie doormaakt na de melding.
De nadruk van klokkenluiden wordt vaak gelegd op maatschappelijk belang, waardoor de perceptie ontstaat dat klokkenluiden uit een persoonlijk belang een minder gerechtvaardigde vorm is. Maar een klokkenluider kan een melding maken vanuit zowel maatschappelijk als persoonlijk belang. Wanneer een klokkenluider een melding maakt over onveilige werkomstandigheden die hij/zij ervaart, kan dit ook leiden tot positieve verandering voor anderen. Maar is het verkeer wanneer er ook een stukje persoonlijk belang komt kijken bij het melden van een misstand? Zowel de klokkenluider zelf als andere personen binnen en/of buiten de organisatie kunnen de positieve veranderingen ervaren nadat wanpraktijken of wangedrag zijn opgelost.
De neiging ontstaat om de motivatie van de klokkenluider te onderzoeken, in plaats van te onderzoeken of er sprake is van een misstand en/of inbreuk en of de melding dus rechtvaardig is. Wanneer onderzoekers, bij het beoordelen van een misstand, de klokkenluider bevragen over hoe hij/zij tot de mening kwam dat er sprake is van een misstand of een inbreuk wordt een toch al stressvolle situatie nog problematischer. De mogelijke aanwezigheid van persoonlijk belang moet de organisatie niet afleiden van hun verantwoordelijkheid om klokkenluiders te beschermen en om effectief om te gaan met de melding.
Een overeenkomstig kenmerk van vele klokkenluiders is het gevoel van rechtvaardigheid. Het belang van rechtvaardigheid speelt vaak een cruciale rol wanneer een klokkenluider een melding maakt. De betrokken, goedbedoelende werknemer heeft niet als doel om de organisatie te beschadigen, maar wil daadwerkelijk de organisatie activeren om misstanden aan te pakken en praktijken te verbeteren. Naast rechtvaardigheid kunnen integriteit, loyaliteit en het belang van goed werkgeverschap en werknemerschap een rol spelen.
Integriteit gaat om het eerlijk zijn naar bijvoorbeeld collega’s, betrouwbaar zijn en het vasthouden aan normen en waarden. Afhankelijk van de mate van integriteit is een persoon of organisatie wel of niet bereid om wangedrag of wanpraktijken te vertonen. Een werknemer die integriteit hoog in het vaandel heeft, zal mede vanuit dit belang aan de bel trekken.
Loyaliteit houdt in dat men oog heeft voor de belangen van collega’s. Het persoonlijke belang is vaak ondergeschikt aan het belang van de ander. Integriteit en loyaliteit vallen beide onder maatschappelijk belang.
Melden vanuit goed werkgeverschap en werknemerschap kan komen vanuit zowel maatschappelijk als persoonlijk belang. Niet alleen de klokkenluiders, maar ook collega’s kunnen positieve verandering ervaren zodra klokkenluider een melding heeft gemaakt over tekortkomingen in het werkgeverschap of werknemerschap.
Een ander belang dat een rol kan spelen is transparantie. Bij transparantie kan het gaan om het elkaar, maar ook jezelf, aanspreken op wangedrag. Een klokkenluider kan met een melding de organisatie of persoon aanspreken vanwege een misstand en/of inbreuk. In geval van een organisatie gaat het bij transparantie om het toegeven dat er fouten zijn gemaakt en te laten zien dat de organisatie bereid is om het gedrag/de wanpraktijken aan te passen. Door als organisatie transparant te zijn naar de werknemers en open te staan voor kritische feedback, ontstaat er een omgeving waarin de organisatie zich kan verbeteren.
Naast belangen spelen contextuele factoren ook een belangrijk rol in het beslissingsproces om te melden. Het ervaren van represailles en de verwachting dat de organisatie de melding niet opgevolgd, zijn factoren die potentiële klokkenluiders belemmeren. De organisatiecultuur en -waarden dragen bij aan het creëren van een veilige omgeving. In een veilige omgeving durven klokkenluiders een melding te maken, zo helpen zij de organisatie steeds weer te verbeteren.
Er zijn dus meerdere elementen waar een organisatie rekening mee moet houden en waar zij op in kan spelen als het gaat om het stimuleren van het melden van misstanden. Door klokkenluiders en hun belangen te begrijpen, dit te betrekken in het opzetten van een klokkenluidersregeling en het opstellen van een gedragscode laat de organisatie zien dat zij meldingen serieus neemt.
Wij gaan graag met u in gesprek over de belangen van klokkenluiders en hoe u als organisatie ervoor kan zorgen dat contextuele factoren positieve invloed uitoefenen op het beslissingsproces van een melder. Op onze pagina Klokkenluiders dienstverlening vindt u meer informatie over ons team en onze diensten.
