De roep om ethisch ondernemerschap is groter dan ooit, ook in deze krant. Dit wordt versterkt door de coronacrisis en de Black Lives Matter-protesten. Uit diverse hoeken gaan stemmen op om uitsluitend die bedrijven financieel te ondersteunen die hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen. Dat roept de vraag op wat ‘ethisch ondernemen’ nu eigenlijk is. En vooral op basis van welke criteria dit beoordeeld kan worden.
Die criteria zijn nou juist wat vaak ontbreekt aan de discussie. We roepen bedrijven op vooral ethisch te ondernemen, maar maken niet duidelijk op basis waarvan we dat toetsen. Daarmee stellen we organisaties bloot aan de grillen van de publieke opinie.
De ene keer wordt u aangesproken op uw footprint. De volgende keer op het uitkeren van dividend, en daarmee het interen op reserves die in crisistijd noodzakelijk blijken. De laatste weken staan juist diversiteit en inclusiviteit vol in de aandacht. Maar als ondernemer of bestuurder wilt u niet steeds verrast worden en afgerekend worden op steeds wisselende thema’s. U wilt juist vooraf uw strategie bepalen en verantwoorde keuzes maken tussen de soms tegengestelde belangen van alle verschillende betrokkenen.
Ethiek gaat in essentie om een kritische bezinning op de juistheid van het handelen van een individu of organisatie. Om vast te kunnen stellen of het handelen als goed of als fout gekwalificeerd moet worden, en om dat handelen te kunnen evalueren, is een set van criteria nodig. Met andere woorden: op basis van welke ethische normen toetsen we de handelingen van de organisatie?
Het antwoord is niet eenvoudig: dé idealen van dé maatschappij bestaan immers niet. Zoveel mensen, zoveel meningen, niemand heeft de wijsheid in pacht om te bepalen wat wel ethisch is en wat niet. Bovendien veranderen inzichten met de jaren, en daarmee ook de ‘common opinion’ en de definitie van ethiek. Toch is het mogelijk om de discussie over ethisch ondernemen te concretiseren en de meetlat toe te passen op een zestal thema’s.
Ten eerste gaat het om het ethisch gehalte van het product of de dienst. In de kern is hierbij de vraag of het product of de dienst direct bijdraagt aan een maatschappelijk doel of het oplossen van een maatschappelijk probleem. Ten tweede gaat het om de mate van duurzaamheid van de organisatie. Is er bijvoorbeeld sprake van duurzame innovatie en investeert de organisatie in het minimaliseren van de footprint. Ten derde gaat het om de mate waarin de organisatie optreedt als goed werkgever, en bijvoorbeeld aandacht heeft voor thema’s als diversiteit en inclusiviteit, werk-privé balans, mogelijkheden voor persoonlijke ontwikkeling, etcetera. Als vierde thema hanteren we de mate waarin de organisatie zich opstelt als verantwoordelijk ketenpartner. Dit betekent bijvoorbeeld het betalen van een eerlijke inkoopprijs en het afwijzen van kinderarbeid. Maar ook het compliant zijn met regelgeving omtrent corruptie, witwassen, export controls en mededinging.
Het vijfde thema is de belastingmoraal van de organisatie. Hierbij wordt bijvoorbeeld gekeken naar de effectieve belastingdruk en of de organisatie gevestigd is in bepaalde landen puur vanwege het fiscale klimaat.
Het zesde en laatste thema is de wijze waarop de winsten worden verdeeld, inclusief het omgaan met dividenduitkeringen en winstafhankelijke beloningen voor het topmanagement.
De volgorde van de thema’s is willekeurig, het een is niet per se belangrijker dan het ander. Binnen elk van de thema’s definiëren we meerdere criteria (kpi’s), waarvan niet alleen de absolute doelstelling, maar vooral de relatieve positie van organisaties onderling relevant is. Bovendien kijken we naar ontwikkelingen in de tijd: is er verbetering zichtbaar in de resultaten die geboekt worden op elk van de genoemde thema’s?
Op dit moment staat het thema diversiteit en inclusiviteit vol in de belangstelling, ook als onderdeel van goed werkgeverschap. Daarom zien we nu veel bedrijven publieke statements maken. Hun mooie woorden lijken lang niet altijd gestaafd te worden met concrete ‘bewijslast’. Maakt u alleen een politiek correct statement, of doet u er als organisatie ook echt wat aan?
Wat u als organisatie zou moeten doen is inzicht geven. Ten eerste in de concrete doelstellingen die u hebt geformuleerd. Ten tweede in de acties die u uitvoert om die doelen te realiseren. Ten derde in de resultaten die u daarmee boekt.
Dus, bijvoorbeeld: wat is als bedrijf uw doel ten aanzien van de verhouding m/v, LGBTIQ, etniciteit, religie, leeftijd in uw personeelsbestand? Welke gegevens verzamelt uw daarover? En wat zijn de concrete uitkomsten nu, in vergelijking met een jaar eerder?
Op een vergelijkbare manier kunt u het thema winstverdeling concreet maken. Wat is binnen het bedrijf het percentage winstafhankelijke beloning? Welk percentage van het personeelsbestand of (top)management krijgt een winstafhankelijke beloning? Hoeveel dividend is er uitgekeerd? En hoe verhoudt dit percentage zich tot de reserves van de onderneming? Ook hier geldt dat de ontwikkeling door de jaren heen minstens zo relevant is als het absolute getal.
Het hoeft dus gelukkig niet bij publieke statements te blijven. Het concreet maken van ‘ethisch zakendoen’ is wel degelijk mogelijk. Door de thema’s integraal te benaderen en voor elk thema concrete criteria toe te passen, kunnen organisaties zich toetsen en vergelijken.
Zo kunt u als organisatie, ook in de toekomst, tijdig en transparant antwoorden op vragen uit de samenleving. Met meer dan mooie woorden alleen.
Wat moet ik doen als ik vermoed dat er binnen mijn onderneming sprake is van fraude of corruptie. Welke stappen moet ik doorlopen en wat moet ik vooral niet doen? Goede vragen.