Loyaliteit in familiebedrijven: zorg dat dit geen risico wordt

Open cultuur in familiebedrijven

Familiebedrijven zijn vaak een paar stappen verder in het hebben van een open cultuur ten opzichte van andere organisaties. Ook niet-familieleden voelen zich meestal onderdeel van de familie. Maar wat is een open cultuur?

Herkenbare eigenschappen zijn onder andere betrokkenheid van medewerkers en transparante communicatie. Een open cultuur en een veilig werkklimaat zijn nodig om werknemers de ruimte te geven om meldingen te kunnen maken van misstanden of inbreuken. Toch bestaat er, juist in de familiaire sfeer binnen familiebedrijven, een extra uitdaging voor potentiële klokkenluiders. Wat is deze uitdaging? En hoe gaat u hiermee om? 

Wat is het klokkenluidersdilemma?

Wanneer iemand het besluit neemt om de klok te luiden bij een geconstateerde misstand of inbreuk, dan neemt die persoon zijn waarden, zoals zorgzaamheid, eerlijkheid, autoriteit, zuiverheid en loyaliteit, mee in dit besluit.[1] Juist deze loyaliteit en eerlijkheid kunnen voor een potentiële klokkenluider in conflict zijn met elkaar. Zodra een medewerker een familielid in de organisatie onethisch gedrag ziet vertonen, zoals het gebruiken van bedrijfsgeld voor privédoeleinden of discrimineren van niet-familieleden, ontstaat het dilemma: 

“Kies ik voor eerlijkheid en rechtvaardigheid, en maak ik intern een melding van de door mij ervaren misstand/inbreuk? Ik accepteer dat dit beschouwd kan worden als een daad van wantrouwen met als gevolg dat ik wellicht mijn ‘plekje’ in de familie kwijtraak.”  

OF 

“Kies ik voor loyaliteit en maak ik geen melding van de misstand/inbreuk die ik heb ervaren. Ik laat de fraude voortduren. Hierdoor blijf ik loyaal aan de familie en mijn collega’s en voorkom ik een breuk in hun familiedynamiek.” 

Ondanks dat de organisatie staat voor integer handelen kan juist de loyaliteit in familiebedrijven soms dus een negatieve invloed hebben op het willen melden van een misstand. De angst om als ‘niet loyaal en wantrouwend’ te worden gezien is soms voor medewerkers een belangrijke reden om het niet-integer handelen door de vingers te zien. Een balans tussen vertrouwen en toezicht is hierdoor essentieel. 

Een raamwerk voor uw medewerkers 

Voor familiebedrijven is het belangrijk dat zij een beleid opstellen rondom integriteit en een klokkenluidersregeling opzetten. In de gedragscode moet het familiebedrijf bijvoorbeeld aangeven dat voor iedereen dezelfde consequenties gelden bij het niet naleven van de gedragscode. Naast dat dit medewerkers een bevestiging geeft dat integriteit bovenaan staat, vermindert het de kans op misstanden/inbreuken. Een klokkenluidersbeleid faciliteert een raamwerk hoe misstanden gemeld kunnen worden zonder de klokkenluider slachtoffer te maken.  

Het is belangrijk met enige regelmaat de waarden en het beleid van de organisatie te communiceren naar de medewerkers en dus ook naar de familieleden. Hierdoor voorkomt u het ontstaan van het dilemma tussen eerlijkheid en loyaliteit bij potentiële klokkenluiders. De organisatie moet werknemers aanmoedigen om deel te nemen aan open en, indien nodig, positief-kritische discussies over de collectieve belangen in de organisatie. In een bedrijfscultuur met constructieve afwijkende meningen, wordt klokkenluiden beschouwd als een essentieel onderdeel om de loyaliteit en de productiviteit van de organisatie te behouden.  

Uit onderzoek (2020) van de Association of Certified Fraud Examiners (ACFE) blijkt dat in West-Europa fraude voornamelijk wordt ontdekt door ‘tips’ (39%).[2] Medewerkers vormen met 50% de grootste bron van deze meldingen. Met onder andere beleid en transparante communicatie creëren familiebedrijven een raamwerk voor klokkenluiders, waardoor de drempel om toch een melding te maken verlaagt.   

Voordelen van een goed ‘speak-up’ beleid 

De passie die te zien is bij familiebedrijven om het bedrijf door te geven aan volgende generatie is erg mooi. Het maakt een familiebedrijf sterk. Om de continuïteit van de organisatie te behouden, is integer handelen erg belangrijk. Met een goed en passend ingericht ‘speak-up’ beleid ervaart het familiebedrijf de verschillende voordelen:  

• Het vroegtijdig adresseren en identificeren van problemen: hierdoor wordt escalatie van de misstand en/of inbreuk beperkt, wat mogelijke gevolgen op de familiedynamiek voorkomt; 
• Een betere reputatie: integer handelen wordt gestimuleerd en niet-integer handelen wordt tegengehouden; 
• Transparantie in de organisatie; 
• Een bijdrage aan het creëren van een veilige cultuur; 
• Stimuleren van het delen van kennis en ideeën; 

Minder onderzoek en geschilkosten doordat het aantal misstanden en/of inbreuken verlaagt. Ook blijft de omvang mogelijk beperkt door tijdige signalering. Dit heeft ook als gevolg dat er minder management nodig is bij het oplossen van problemen. 

Eén van de voorwaarden is dat beleidsstukken en procedures door alle lagen in de organisatie worden gecommuniceerd, begrepen en nageleefd. Een familiebedrijf heeft alle medewerkers nodig om de integriteit in de organisatie te behouden en te vergroten. 

Nieuwsgierig geworden?  

Heeft dit artikel uw interesse gewekt? Op onze pagina Toekomstbestending ondernemen voor het familiebedrijf vindt u nog veel meer informatie over de thema's vermogen, opvolging, eigenaarschap en duurzaamheid.

[1] Dungan, J., Waytz, A., & Young, L. (2015). The psychology of whistleblowing. Current opinion in psychology, 6, 129–133. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2015.07.005 

[2] Report to the nations: 2020 global study on occupational fraud and abuse: Western Europe Edition. (2020). Association of Certified Fraud Examiners. Geraadpleegd op 24 februari 2023, van https://legacy.acfe.com/report-to-the-nations/2020/docs/RTTN-Western%20Europe-final.pdf